Tijdens de aanloop naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen noemde Trump zijn opvolger (en met een beetje pech voorganger) de slechtste president ooit. Het zelfbenoemde stabiele genie, dat naar verluidt ‘Nothing Compares 2 U’ tot zijn lijflied heeft uitgeroepen, was alwéér te bescheiden. In genoemde categorie is de spreker hors concours. Alleen beider conculega in Rusland valt in eenzelfde gewichtsklasse. Bovendien kan Ol’ Joe Biden zulke kwesties het beste beoordelen, want die heeft ze op de eerste drie na stuk voor stuk nog persoonlijk gekend.
Narcisme is hard op weg om kanker als welvaartsziekte nummer één in te halen. Of, actueler, obesitas: Ruttes dikke ikken. Een onschuldiger voorbeeld is een reclameposter voor een bekend modemerk, die in eerste instantie in de mallemolen van de neopreutse censuur sneuvelde. Dat gaf nogal wat reuring, met de halfnaakt afgebeelde celebrity in het voorste gelid.
Tot zover niks aan het handje. In haar commentaar op de gang van zaken stak het model echter nogal luidruchtig de loftrompet over zichzelf, met alle dissonanten van dien. Zelf vind ik de foto, waar de fotograaf van dienst misschien óók een bescheiden bijdrage aan had geleverd, niet onsmaakvol. Maar de pluimage in de welgevormde derrière had een tikkeltje minder uitbundig gekund.
Op de keper beschouwd bestaat narcisme uit twee componenten. Enerzijds een grenzeloze zelfingenomenheid, voortkomend uit een chronische overschatting van de eigen capaciteiten of het eigen gelijk. Anderzijds een overdosis verongelijktheid jegens de buitenwereld, die te dom is om het voorgaande in te zien én te beamen. De plaats van het ik in het grotere plaatje wordt buiten proportie opgeblazen. In de hand gewerkt door een onvermogen om zich in andermans (m/v/i) standpunten in te leven en de kwestie vanuit breder perspectief te bezien.
Hoe langer ik erover nadenk, hoe meer de conclusie zich opdringt dat de coronapandemie een endemische vorm van narcisme in de hand heeft gewerkt. Noem het de psychologische pendant van long covid. Waarmee ik natuurlijk niet wil beweren dat de hardnekkige klachten waarmee veel coronapatiënten blijven kampen, ingebeeld zijn. Dat soort redenaties laat ik liever over aan sommige oud-politici, voor wie gedurende de donkerste dagen geen maatregel streng genoeg was. Om daarna te doen alsof het dossier definitief dicht kon.
In de coronaperiode, en met name de lockdowns waarmee deze gepaard ging, kwamen steeds meer mensen terecht in een al dan niet zelfgekozen isolement. De bubbels werden steeds kleiner en de egootjes van de weeromstuit exponentieel groter. Want hoe kleiner de vijver, des te groter verhoudingsgewijs de vis. De lontjes werden almaar korter en de meest onwaarschijnlijke complottheorie bleek besmettelijker dan om het even welke virusvariant. En bent u eenmaal bekeerd tot het evangelie van QAnonsens en de buitenaardse reptielen, dan zien slimme algoritmen erop toe dat u voortaan uitsluitend geestverwanten ontmoet en andersdenkenden ontwijkt. Wel zo heilzaam voor uw gemoedsrust. En een prettige bijkomstigheid voor adverteerders en andere belanghebbenden.
Uit het voorgaande blijkt dat de kiemen van deze vervolguitbraak al veel eerder waren gezaaid, door de opmars van internet en meer specifiek ‘sociale’ media. Het label op de verpakking staat haaks op de inhoud, aangezien sociale media het slechtste in de mens naar boven halen. Je creëert je eigen virtuele universum met een geflatteerde, met filters opgeleukte versie van jezelf als stralend middelpunt, constant hunkerend naar bevestiging en bejubeling. Alles voor de dopaminekick. Met het onafscheidelijke smartphonescherm als venster op wat zich buiten de atmosfeer afspeelt. Zo’n constellatie laat weinig ademruimte over voor concurrenten en dissidenten. Ontvrienden werd niet voor niets al geruime tijd terug Woord van het Jaar.
Sindsdien zijn daar nieuwe trends zoals cancelen bij gekomen. Roddelvloggers en influencers gelden tegenwoordig als onbetwistbare autoriteiten. En voor wat hoort wat: een like voor een like, een kudo voor een kudo en ‘ontvolgen = ontvolgen’. Wie de meeste volgers heeft verzameld, is tot de bubbel barst ‘king of the world’.
Het summum is je persoonlijke netwerk, waar je eigenhandig voor poortwachter, moderator én uitsmijter kunt spelen. Niemand minder dan Trump beet het spits af, op de hielen gezeten door Elon Musk. Diens overname van Twitter had een ware aardverschuiving tot gevolg. Niet het minst doordat de puberale maar verder niet onsympathieke ruimtevaarthobbyist zich in de coronaperiode als een ongeleid projectiel ontpopte. Net als Poetin overigens, maar dit off the record.
Dat ons soort mensen bij voorkeur met ons soort mensen omgaat, is van alle tijden. Het hoogste echelon gaat daarin nota bene het verst. Maar tijdens de pandemie ging de rem eraf, bij gebrek aan IRL-interactie, tegenspraak en sociale controle. De mensen die anders waren of dachten dan wij en voorheen nog weleens aan de rand van ons blikveld opdoemden, kwamen we nauwelijks meer tegen. Niet in de uitgestorven straten, lege treinen en gesloten winkels, sportclubs en cafés. En evenmin op ons scherm, dankzij de waakzame algoritmen. En glipt er onverhoopt tóch een afwijkende visie tussendoor, dan volgt onverbiddelijk excommunicatie via één knopdruk. Dat geldt evengoed voor woke radikalinski’s als in kringen van reactionaire cryptofascisten. Debat en discussie zijn ook zó gedateerd.
Op het eerste gezicht lijkt het tegenstrijdig dat al die betweterige navelstaarders erin slagen om zich onder één banier te verenigen. Maar eendracht maakt macht en de vijand van je vijand is per definitie jouw vriend. En, niet onbelangrijk: het succes of de daadkracht van de aanvoerder straalt af op diens satellieten. Wie zich spiegelt aan een badass van het kaliber Trump of Tate, is zelf op z’n minst een klein eikeltje.
Hoe iemand met zo’n beladen verleden het überhaupt tot kennelijk geloofwaardige presidentskandidaat kan schoppen, is en blijft me een raadsel. Maar de door socialemediasimplisme versufte homo smartphonianis van nu heeft geen oog meer voor de fijne nuance. Iets of iemand deugt ofwel de volle honderd procent, ofwel voor geen meter. En zodra de persoon in kwestie op gezag van een goeroe op TikTok of YouTube gecanoniseerd is, staat-ie tot nader order te boek als onfeil- en onschendbaar. Al verkracht hij het hele hockeyteam van je dochter op klaarlichte dag in de kleedkamer, onder het toeziend oog van de bewakingscamera’s. In het ergste geval gooien we het op ‘fake news’. Hetgeen, wederom met dank aan AI, nog best waar kan zijn ook. Who cares …? Hoe iemand die zo op z’n achterban neerkijkt z’n tegenstanders bejegent, is bij voorbaat volmaakt irrelevant.
Het resultaat van deze modus operandi valt momenteel te bewonderen in het Midden-Oosten. Maar binnenkort ook dichter bij huis, indien we op deze voet voortgaan. Wat de Verenigde Staten aangaat, sluit ik inmiddels niet uit dat de steeds grotere tweespalt culmineert in een nieuwe burgeroorlog. Met de Grote Denazificator in het Kremlin en z’n buddy in Beijing als lachende toeschouwers. Die hebben op één cruciaal punt een enorme voorsprong, namelijk dat ze zowat de complete oppositie monddood, of helemaal dood, hebben gemaakt. Of we op dit front in het Westen de dans zullen ontspringen, blijft vooralsnog een open maar onrustbarende vraag.