Wat hebben het STAP-budget (dat net als de vorige malen binnen enkele uren op was) en de laatste lichting bankruns gemeen? Beide wijzen uit dat de neoliberale ethiek is doorgesijpeld tot in alle geledingen van de samenleving. Niemand wil het risico lopen om achteraan in de rij te staan, en daardoor achter het net te vissen. Zoals al bleek uit het hamsteren van houdbare levensmiddelen en wc-papier in de begindagen van de coronacrisis, ondanks dat Rutte bezwoer dat er meer dan genoeg voorraad was voor heel Nederland. Juist onze geliefde premier had, als pleitbezorger van de zorg-voor-jezelf-zame samenleving, beter kunnen weten.
Als iedereen met voldoende middelen een complete reddingssloep en een half dozijn zwemvesten voor eigen gebruik reserveert, vallen de kwetsbaarsten vanzelf buiten de boot bij een catastrofe. Met als plezierige bijkomstigheid dat wanneer de gevreesde ramp uitblijft, de gehamsterde spullen altijd nog tegen meerprijs in eenpersoonsporties kunnen worden doorverkocht aan andere gegadigden die eerst hadden misgegrepen. Op de woningmarkt is dit verdienmodel inmiddels wijdverspreid. Notoire oorlogsprofiteurs, voor wie de Hongerwinter een godsgeschenk was, zouden trots zijn op hun huisjesmelkende nazaten. Ik troost me voorlopig maar met de gedachte dat het gegeven dat Poetin met die zogenaamde gasboycot z’n voordeel heeft gedaan, ten langen leste geland lijkt bij z’n westerse sponsors.
Rationeel denken blijft een kunst. Daarom laten veel mensen dit liever aan anderen over. Of aan computers, op het moment van schrijven gepersonifieerd door Google en ChatGPT. Want die vergissen zich nooit en zijn strikt neutraal, toch (daar gaat m’n ranking) ...? Juist door die fixatie op de waan van de dag verliezen meute én roedelleiders het grotere plaatje uit het oog, en worden latente problemen pas opgemerkt nadat ze too big to ignore zijn geworden. Denk wederom kinderopvangtoeslagen, Groningse gaswinningsperikelen en Poetin. En voor mijn part ook stikstofcrisis, al is dat eerder een typisch voorbeeld van een overheid die in haar eigen staart bijt. Gelukkig heeft stugge volhouder Rutte geruststellend laten weten dat-ie, in weerwil van het recente verkiezingsdebacle, niet peinst over opstappen. Die gaat, net als Poetin, Xi Jinping en Donald, door tot hij erbij neervalt. Dikke kans dat hij het langer volhoudt dan wij.
Soms is, blijkens diezelfde stikstofcrisis, een zijpad inslaan een gemakkelijkere uitweg dan de werkelijkheid glashard ontkennen. Met een thermometer die al binnen enkele jaren anderhalve graad in de plus staat, wordt de opwarming van de aarde alleen nog door bijziende dwazen als Trump en hier te lande Thierry betwist. Bij JA21 lijken de voormalige discipelen van Fortuyn en Baudet morrend overstag te zijn gegaan. Met een paar mitsen en maren weliswaar, zoals dat Nederland nooit in z’n eentje de klimaatverandering kan tegenhouden. En dat niet vaststaat dat de opwarming geheel en al door menselijke factoren veroorzaakt is.
Zowel het een als het ander zou in principe best kunnen kloppen. Maar als iedereen vasthoudt aan het uitgangspunt dat een ander de eerste stap moet zetten, komen we collectief nooit een meter vooruit. Dan worden we allemaal Max Verstappens die de privéjet voor een paar kilometer pakken. Of Duitse autofabrikanten die vinden dat hun kortetermijnbelangen über alles gaan. Dan zijn het de buren die de thermostaat een graadje lager moeten zetten, en de boeren, of juist iedereen met uitzondering van de boeren, die moeten bloeden voor het stikstofprobleem.
Wat het tweede kritiekpunt aangaat: stel dat dit juist is. Het klimaat is door de eeuwen en millennia heen voortdurend veranderd, al lang voordat de mens z’n schepper achter het controlepaneel verdrong. Zo beleefden we in de zestiende eeuw een ‘kleine ijstijd’, konden we tijdens de laatste grote ijstijd naar Engeland lopen, en groeiden in het Carboon de varens tot vlak bij de Noordpool. Het is op zich niet ondenkbaar dat de huidige opwarming al in gang was gezet voordat de Industriële Revolutie zich als een inktvlek over het aardoppervlak verspreidde. En dat de bevolkingsgroei en het grootverbruik van fossiele brandstoffen die langlopende trend alleen hebben versterkt. Dat biedt echter weinig soelaas als je tot je snufferd in het water staat. Je zult toch met de situatie as is moeten dealen, al kom je misschien op een andere mix aan meest effectieve tegenmaatregelen uit. Zelf zou ik sowieso geen zwavel door vliegtuigen in de atmosfeer laten spuiten ...
Ondertussen is het voorgaande alweer achterhaald terwijl ik dit schrijf, getuige de laatste lichting onrustbarende berichten van het klimaatfront. Met als teneur dat de mens wel degelijk zelf de hand in het broeikaseffect heeft gehad. En als toegift dat deze trend inmiddels niet meer valt te stoppen, en dat onze achterkleinkinderen hoogstwaarschijnlijk al lang en breed zijn verzopen voor ze tot volle wasdom hebben kunnen komen.
Desondanks blijft onze nationale hagedissenbezweerder Thierry van de kansel krijsen dat het allemaal framing, nep en van eenzelfde gehalte is als zijn andere stokpaardje de ‘genderwaanzin’. Stappen Schiphol en het met staatssteun in de lucht gehouden KLM naar de rechter om te voorkomen dat één chartervlucht wordt gecanceld, en host de rest van de meute achter stikstoffetisjist Vollenbroek en de gestaag dementerende D66-aanhang aan. Want je zegt liever vaarwel tegen een paar boeren dan tegen je bloedeigen auto. Als de hele boel onder water loopt, zullen onze wilde bloemetjes er in elk geval florissant bij staan.
Ironisch genoeg zou het weleens de nieuwe nummer één in de peilingen kunnen zijn die ons land van de ondergang weet te redden. Ik ben geen fan, deel haar conservatieve standpunten lang niet allemaal, en heb dus ook niet op haar gestemd. Maar mevrouw Van der Plas is nuchterder en realistischer dan ze aanvankelijk leek, zoals zelfs NRC-orakel Bas Heijne moest beamen. En ze is evenmin bang om, door te onderkennen dat er wel degelijk een probleem ís, een deel van haar eigen achterban tegen zich in het harnas te jagen. Menig mainstream politicus zegt haar dat niet na. Iets minder geobsedeerd naar stikstofdoelen en stikstofkaartjes turen (al ogen die laatste, geef ik direct toe, niet best) en wat meer naar het grotere geheel, zou per saldo weleens beter kunnen uitpakken voor burger, boer én milieu.
Om te voorkomen dat de aarde op is voor onze kleinkinderen ervan hebben kunnen proeven, zullen we een andere weg moeten inslaan. Dat wil zeggen: anders omspringen met schaarse hulpmiddelen en ruimte. Dus niet de auto pakken voor een boodschapje 600 meter verderop, en het vliegtuig naar Berlijn in plaats van de trein omdat vliegen zo snel (afgezien van de incheckprocedures dan) en - dankzij verkapte subsidies - zo lekker goedkoop is. Geen vlees van de kiloknaller meer, en geen wegwerpkleding waarmee kinderen in Xinjang of India hun eigen kommetje droge rijst verdienen. Maar dan moet de overheid óók haar verantwoordelijkheid nemen. Niet door te blijven zaniken over suikertaks, maar door bijvoorbeeld het prijsverschil tussen ‘gewoon’ en biologisch te verkleinen.
Boeren in Nederland moet blijven kunnen. Alleen al omdat het, mondiaal bezien, veel beter is voor het milieu dat we onze eigen appels eten, zodat we die niet uit Nieuw-Zeeland hoeven te laten invliegen. Maar liever olijven en druiven uit Europa dan uit de kas, al is de noordgrens van de wijnteelt door de klimaatverandering intussen een flink stuk noordwaarts opgeschoven. En verse aardbeien in hartje winter - is dat echt nodig ...? Verder zal (maar dit is al zó vaak gezegd) het stroomnet de energietransitie moeten aankunnen. Dus geen elektrische SUV’s met meer vermogen dan een Ferrari. Ook niet te veel parasitaire stroomvreters zoals serverparken alstublieft, en als we die windmolenparken op zee parkeren, dan goed tegen sabotage beveiligen. En wat is er eigenlijk met die gescheiden afvalinzameling gebeurd, waardoor plastic nog steeds/alweer tussen het gft-afval belandt?
Wat de ruimte betreft, mogen we niet uit het oog verliezen dat de bevolking van Nederland de afgelopen anderhalve eeuw dubbel zo snel is gegroeid als die in buurland België. De lapjes extra grond in de Flevo- en Noordoostpolder doen daar weinig aan af. Het is vooral hierdoor dat planologisch alles meteen vastloopt. Dus als het wat minder kan qua bevolkingsgroei, graag. Wat trouwens a fortiori geldt op wereldschaal, met name waar fokken geldt als religieuze verdienste. Kunnen we bonafide asielzoekers die ook in de toekomst de wijk nemen voor oorlog en onderdrukking misschien een fatsoenlijk onderdak bieden, zonder dat dit meteen allerlei onderbuikgevoelens losmaakt.
Die verkiezingsuitslag is, om weer naar het eerste honk terug te keren, vermoedelijk nóg geflatteerd voor de zittende garde. Op de dag des oordeels staakte het streekvervoer ‘in de provincie’ stug door. De gestraalde kaders van de FNV hadden geen goesting om op de valreep hun geplande vrije dag in te leveren. Ook in vakbondskringen gaat het particuliere belang altijd voor. Al hangt het op één of twee procent extra loonsverhoging, die binnen de kortste keren weer in de draaikolk van de loon-prijsspiraal verdwijnt. Wat kwesties als werkdruk en veiligheid betreft, sta ik pal achter de stakers.
Wat ik maar zeggen wil: in zo’n opportunische ‘samenleving’ blijft het behelpen. Twee dingen zijn zeker. De een z’n dood is de ander z’n brood, en zolang het neoliberalisme hoogtij viert, trekken verdeel-en-heersers als Rutte linksom of rechtsom altijd aan het langste eind.