En, hebt u op 9 mei nog de Europese vlag uitgestoken toen de EU haar tweeënzeventigste verjaardag vierde? Of uit volle borst Alle Menschen werden Brüder uit Beethovens Negende meegeblèrd? Een glaasje champagne zat er vanwege de omstandigheden waarschijnlijk niet in. Althans niet voor het voetvolk; in Brussel (en Straatsburg) zullen vast binnenskamers een paar mooie magnums uit een topjaar zijn gesneuveld. De belastingbetaler is er tenslotte goed voor, nietwaar?
Voor een krasse knar van in de zeventig is de EU nog behoorlijk assertief. Al is dat op het wereldtoneel vandaag de dag eerder regel dan uitzondering. Denk alleen maar aan Biden en bovenal Poetin. Wij moeten ons maar aan zulke lichtende voorbeelden vastklampen bij het prettige vooruitzicht dat óók wij tot ver na ons vijfenzestigste levensjaar mogen doorploeteren, wanneer de voortekenen niet bedriegen.
De glansrijke beloften uit de beginjaren heeft de EU helaas niet helemaal kunnen waarmaken. Toegegeven: Duitsland vormt geen bedreiging meer voor de wereldvrede. Integendeel: de ijzervreters van weleer lijken in het andere uiterste vervallen te zijn.
Met die universele vrijheid en welvaart wil het echter minder vlotten. Aan de oostgrens rollen we op het eerste front van het ene achterhoedegevecht in het andere. Terwijl de welvaartsverdeling de afgelopen decennia alleen maar schever is geworden, al lang vóór een dubbelcijferige inflatie, kelderende beurskoersen plus een negatieve renteopbrengst aan de lonen én spaarcentjes van een met uitroeiing bedreigde middenklasse knabbelden. Mede dankzij een dubbelhartig migratiebeleid, waarbij voormalige Oostbloklanden worden ingelijfd als banenpool voor goedkope arbeidskrachten.
De gevolgen daarvan zijn inmiddels Europabreed voelbaar. Van personeelstekorten, braindrains en spookdorpen daar tot een race to the bottom op de arbeidsmarkt hier. In combinatie met woningnood en exploderende huizenprijzen blijft van die voorgespiegelde ‘goede levensstandaard’ weinig over. Om maar te zwijgen van veel schrijnender vormen van uitbuiting, die je eerder zou verwachten in een derdewereldland. Het is dan ook niet vreemd dat de Arbeidsinspectie onlangs de alarmbel luidde over deze binnen-Europese vorm van neokolonialisme. Toch blijven D66’ers en andere diehardfans van het Vierde Rijk tegen beter weten in bepleiten om bij de minste aanleiding maar weer een blik Poolse bouwvakkers of Bulgaarse verpleegsters open te trekken.
Misschien is de EU het slachtoffer van haar eigen succes, waarbij ook de onbeteugelde Drang nach Osten van flapuit Ursula en haar illustere voorgangers meespeelt. Waar die expansiedrang toe kan leiden als zich aan gene zijde van de opschuivende grens een paranoïde alleenheerser met een overmaatse wapenverzameling plus een paneel vol verleidelijk glimmende rode knoppen onder vingerbereik bevindt, ondervinden ze momenteel van Odessa tot Charkov aan den lijve. Al vergt het zelfs van een voormalige KGB’er de nodige fantasie om het Brusselse subsidieloket als een serieuze militaire machtsfactor te brandmerken (wat NAVO-lidmaatschappen betreft, is en blijft mijn naam Pilatus).
Toch vormt een en ander voor fanatieke eurocraten kennelijk geen beletsel om hun uitbreidingsplannen door te drukken. Koste wat kost, met een standvastigheid waar veldmaarschalk Vladimir ternauwernood aan kan tippen. Na Oekraïne staan ook andere conflicthaarden zoals Moldavië op de nominatie om, via een hsl-traject, al dan niet letterlijk tot kandidaat-lidstaat te worden gebombardeerd. Vlak nadat Poetins ‘vredesmacht’ over de Oekraïense grens was gebulldozerd, verdedigde een gepensioneerd EU-ambtenaar in de NRC een dergelijke voorkeursbehandeling teneinde de burgerslachtoffers ‘aldus duidelijk te maken dat zij niet voor niets sterven’. Ik heb deze frase, met de broek op de enkels, driemaal herlezen om zeker te zijn dat ik me niet vergiste. Maar het staat er heus.
Iemand die niet door het Brusselse politbureau is gebrainwasht, zou bij zo’n voorstelling van zaken kunnen aantekenen dat het de modale Oekraïner vast niet in de eerste plaats om het EU-lidmaatschap is te doen. Die grijpt domweg elke mogelijkheid aan om uit de dreigende schaduw van z’n gewelddadige grote buur te ontsnappen. En dat het de EU zou sieren als zij niet zou proberen om een slaatje uit zulke strubbelingen te slaan, of nou uitbreiding van de Brusselse invloedssfeer bovenaan de verborgen agenda staat of het binnenhengelen van een vers contingent loonslaven en grondstoffen. En dat die pennenlikker in ruste z’n kulverhaal maar aan de ouders van een spichtig tienermeisje met lila haar moet verkopen: een van de eerste gevalletjes collateral damage die (althans aan deze kant van het IJzeren Gordijn) de publiciteit haalden. Als die ouders hun dochter inmiddels niet naar het EU-Walhalla zijn gevolgd.
In werkelijkheid zal het wel een mengelmoes van oprechte goede bedoelingen en al dan niet onderbewust eigenbelang zijn. Wat niet wegneemt dat ditzelfde Verenigd Europa door deze overnamestrategie niet alleen op ramkoers komt te liggen met de overbuurman, maar ook meer en meer met de eigen kweek. Die draait immers voor de kosten van de gezinsuitbreiding op, terwijl de baten voornamelijk in de bodemloze zakken van het grootkapitaal en diens slippendragers in politiek en ambtenarij belanden.
Het is ieder welingelicht mens al jarenlang bekend dat bakken geld op de stoep van de Dragnea’s en Orbáns binnen de eigen gelederen worden gedumpt, ter besteding naar eigen goeddunken. De jachtjes van Russische en Oost-Europese oligarchen dobberden tot voor kort broederlijk zij aan zij. Met de mensenrechten daarentegen wil het bij de nieuwbakken mede-Europeanen niet zo vlotten. Maar de interne kritiek op de Poolse en Hongaarse omgang met persvrijheid, corruptiebestrijding, abortus en homorechten is onder druk van de geopolitieke ontwikkelingen schielijk verstomd. Nog daargelaten dat Nederland op genoemde terreinen niet zoveel recht van spreken meer heeft.
Wanneer witwasparadijzen in de bufferzone bij toverslag op de shortlist voor toelating komen te staan, is het geen wonder dat de steun in de bakermat van de Europese gedachte steeds verder afbrokkelt. Zowel aan de rumoerige rechterzijde van het politieke spectrum als bij behoudend links. Dat de lusten steeds schraler afsteken tegen de lasten, kan evenmin bevorderlijk zijn voor het draagvlak. De Brexit zou weleens geen unicum kunnen blijken, maar de opmaat naar verdere versnippering. Wat onruststokers als Poetin uiteraard geen windeieren legt.
Een halve democratie is nog altijd beter dan helemaal geen democratie, of zo men wil dictatuur in democratische vermomming. Daarvoor moet soms een prijs worden betaald, bij de bakker, aan de pomp en via de thermostaat. Zelfs op dat vlak slaagt Europa er evenwel niet in om een effectieve vuist tegen Poetin te maken.
Erger nog: het netto-effect van het huidige sanctiepakket is vermoedelijk contraproductief. Als we rode baron Sweder van Wijnbergen mogen geloven, was de coldturkeymethode achteraf bezien onze beste optie geweest. Niet alleen om van onze verslaving aan olie en gas af te kicken, maar ook als pressiemiddel. Want dan hadden we Poetin kunnen vertellen dat we graag opnieuw zaken met ‘m wilden doen zodra hij zijn troepen terugtrok en weer aan de onderhandelingstafel plaatsnam.
Nu wordt die versnelde energietransitie onder druk van landen als Hongarije steeds verder op de lange baan geschoven. Maar Poetin wéét dat hij vroeger of later weinig meer van zijn westerse klanten hoeft te verwachten. En dus heeft hij geen enkele reden om op z’n schreden terug te keren. In de tussentijd hebben we wél, door braaf besmette brandstof te blijven afnemen, de Russische oorlogsmachine met tientallen miljarden gesmeerd. En is het Poetin die regels en duur van het spel bepaalt, door contante betaling in roebels te eisen onder dreiging met afsluiting.
Toevallig of niet, ironie der geschiedenis of speling van het lot, viel het verjaardagsfeestje van de Europese Unie samen met de viering van de Dag van de Overwinning in Moskou. De obligate gelukwensen over en weer zullen dit jaar achterwege zijn gebleven. Nog afgezien van het feit dat beide kampen welbeschouwd weinig hadden te vieren. Toch bewegen die kampen zich, via een tegengestelde koers, in dezelfde richting. Deze eerste confrontatie zal dus vast de laatste niet zijn.
Volgens een oude (en ietwat simplistische) economische theorie zijn de stadstaten en vorstendommen in het middeleeuwse Europa ontstaan om invallers en roversbenden het hoofd te bieden. Die erfenis was een lang leven beschoren, want zo’n markgraaf of zonnekoning bleef zitten lang nadat de Vikingen goedschiks of kwaadschiks het veld hadden geruimd. Niet zelden bleek het middel per saldo erger dan de kwaal.
Een struikrover wil over het algemeen liever je geld dan je leven. De totalitaire staat van nu, of die nu in het Kremlin of Brussel en Straatsburg zetelt, stelt zich uitsluitend tevreden met allebei. Ook in dat opzicht hebben de founding fathers van de EU zich in hun vooruitgangsoptimisme op de harde realiteit aan de horizon verkeken. Een realiteit die zij toentertijd bezwaarlijk ten volle konden voorzien. Maar hopelijk begrijpt u nu waarom ik niet de Negende heb meegeneuried.