Nog voordat onze Held van de Toeslagenaffaire en hoofdsponsor van Shell officieel tot NAVO-notulist is gepromoveerd, heeft Nederland in EU-verband een succesje te vieren. Momenteel voert Amsterdam de ranglijst van Europese steden met de hoogste huurprijzen aan: een eer die tot voor kort aan échte wereldsteden van het kaliber Londen en Parijs was voorbehouden. Parijs moet inmiddels genoegen nemen met brons. Hoe het met de Britse hoofdstad zit, blijft gissen sinds onze voormalige overburen zich bij meerderheid van stemmen hebben losgeweekt van het Europese continent.
Merkwaardig is dat ook Rotterdam en Den Haag in de top vijf figureren. Met name van Rotjeknor zou je zoiets - met alle respect - niet direct verwachten. De werkstad bij uitstek kan, zeker zolang Boijmans wordt opgeknapt, bogen op weinig cultuur. En nog minder verleden, want daar hebben de moffen in de meidagen van 1940 korte metten mee gemaakt. De haven draait niet zo denderend meer als enkele decennia her, en aan het contingent studenten en expats kan het ook nauwelijks liggen. En afgezien van wat verdwaalde herenhuizen, gentrificatie-prestigeprojecten en designwolkenkrabbers om de skyline op te smukken wordt het straatbeeld door bescheiden volkswoninkjes en haveloze revolutiebouw gedomineerd.
De modale Feyenoordsupporter zie ik evenmin maandelijks 4K neertellen voor het privilege om vanaf het dakterras van z’n penthouse per verrekijker gratis mee te genieten van de prestaties in de voortdurend verder verkrottende Kuip. Al moet ik de Rotterdammers nageven dat ze nog weleens een bal weten te raken. Wat bij hun erfvijanden in de ArenA stilaan een zeldzaamheid geworden schijnt.
Heb je eindelijk voor veel geld een stekje bemachtigd op wat in makelaarsjargon te boek staat als toplocatie, kun je niet eens veilig je vervoermiddel in de parkeergarage stallen. Die blijkt immers door Oost-Europese drugsgebruikers gekraakt. Wat Rotterdam wel weer een vleugje Brusselse allure verleent, moet ik toegeven. En terwijl het centrumrechtse kabinet in aanbouw amechtig steggelt over een paar honderd asielzoekers meer of juist minder, wil het met de ambitieuze nieuwbouwplannen niet bepaald vlotten. En wordt een slimme speculant of huisjesmelker nog steeds slapend rijk.
De huidige krapte op de woningmarkt is vergelijkbaar met de voedselschaarste tijdens de Hongerwinter. Achteraf weten we waar dat toe heeft geleid. Dan denk ik niet alleen aan alle ellende én zelfverrijking in de aanloop naar de Bevrijding, maar ook aan de nasleep. De inpolderingen en de door de overheid afgedwongen schaalvergroting in de landbouw en veeteelt, en de overkill aan boterbergen, melkplassen en mestoverschotten die hieraan ontsproot. En op zijn beurt weer aan de wieg stond van het stikstofdossier. Momenteel spelen prijs- en loonstijgingen in de supermarkt eindeloos haasje-over, met de vakbonden voorop in de polonaise. Waarom geen tijdelijke prijscompensatie, zodat niet elke uitschieter een kettingreactie in gang zet?
Eén ding is zeker: je kunt niet alles aan de veelgeroemde vrijemarktwerking overlaten wanneer die markt niet naar behoren werkt. Bijvoorbeeld door al dan niet kunstmatige tekorten of monopolieposities. Maar ook door subsidies die averechts werken in situaties waarin het aanbod achterblijft bij de vraag. En zodoende in de verkeerde zakken belanden, met de hypotheekrenteaftrek en de schielijk weer afgeschafte jubelton als schoolvoorbeelden. Wat mutatis mutandis evenzeer op de arbeidsmarkt geldt als voor wonen en energie. Ook zorgverleners worden op den duur zelf hulpbehoevend. En bij de eerstvolgende economische crisis zitten de gastarbeiders en expats het eerste zonder emplooi.
In de tussentijd is het wat de gek ervoor geeft. Net zo goed bij de loonstrookjes en de bonussen als op de beurs, en last but not least aan de kassa. De inflatie knabbelt aan alle kanten aan het budget. Al die kleine beetjes tikken opgeteld aardig aan, en niet iedereen wordt even ruimhartig voor dit ongerief gecompenseerd als rijksambtenaren. Geen wonder dat één op de drie Nederlanders de eindjes nauwelijks aan elkaar kan knopen. En als dat steeds moeilijker wordt, en het water heeft onderhand de neusgaten bereikt, wordt de verleiding om je toevlucht tot een ander soort knoop te nemen alsmaar sterker.
Paradoxaal genoeg zijn het steeds vaker jongeren die voor deze uitweg, of noodgreep, opteren. Daar zijn allerlei redenen voor, waaronder stress en de naweeën van de coronalockdowns. Plus een waaier aan individuele psychische problemen, waarvoor je vaak pas behandeld kunt worden nadat je de pensioengerechtigde leeftijd hebt bereikt. Want de wachttijd is astronomisch, de aanmeldingsprocedures zijn een beproeving op zich, en in sommige instellingen loop je meer averij op dan daarbuiten. Maar ook de onzekere toekomst en meer specifiek de woningnood en klimaatcrisis wegen mee.
De griezeligste constatering is wel dat uitgerekend mensen die nog zowat hun hele leven voor de boeg hebben, het bangst zijn voor morgen. Zó bang dat ze niet eens het gokje durven te wagen dat het zonnetje dan weer schijnt, en als het meezit ook overmorgen. Zelfs tijdens de hoogtijdagen van de Koude Oorlog was de weltschmerz onder adolescenten en jongvolwassenen niet zo wijdverbreid.
Het doet ietwat vertederend (om niet te zeggen naïef) aan dat ChristenUnie-voorvrouw Bikker het tij denkt te keren door telefoontjes met 113 Zelfmoordpreventie kosteloos te houden. Natuurlijk, zeker bij zelfmoordpogingen is voorkomen beter dan genezen. Maar als de voorafgaande diagnose klopt, vergt effectieve preventie zwaarder geschut.
Niet dat de overheid stevige maatregelen schuwt, getuige het schijnproces tegen Coöperatie Laatste Wil. Voor de goede orde: ook ik ben erop tegen dat zulke organisaties met dodelijke middelen leuren. Allereerst omdat die voor oneigenlijke doeleinden kunnen worden misbruikt. Ten tweede omdat op die zachte dood bij het betreffende middel naar verluidt een en ander valt af te dingen. Al is de keerzijde van de medaille dat nog altijd gegadigden zich, tegen beter weten in, met overdoses paracetamol en dergelijke behelpen. Als je geluk hebt, is het leed eindelijk geleden na een helse week of anderhalf, twee. Anders mag je voor een paar jaar solidair achter de geraniums vegeteren bijtekenen. Om maar te zwijgen van de wanhopigen die de laatste trein pakken, en daarmee de machinist en eventuele getuigen opzadelen met een levenslang trauma.
De pil van Drion, daar voel ik daarentegen wel voor. Verstrekt door een arts of andere deskundige, maar bij voorkeur niet eigenhandig door deze toegediend. Want medici zijn ervoor opgeleid om het leven te rekken, niet om dat zonder dwingende noodzaak op afroep te beëindigen.
Uiteraard zitten hier de nodige haken en ogen aan, zowel praktisch als principieel. Ook ik houd het niet droog wanneer een tiener, twintiger of dertiger, ogenschijnlijk kerngezond, zonder een voor buitenstaanders direct zichtbare aanleiding uit het leven stapt. Met achterlating van vrienden, ouders en soms partner en kinderen. Maar het is een gotspe dat de wet buitenproportioneel wordt opgerekt om een groep ouderen die levensmoe zijn weg te zetten als criminele organisatie. Je hoeft je niet soeverein te voelen om geen staatsbezit te willen zijn, op gezag van een God die de mijne niet is en een overheid die zelf allesbehalve brandschoon is. Het Pikmeerarrest, discutabele afluisterpraktijken, allerlei schimmige dealtjes met multinationals, notoire milieuvervuilers en vastgoedmagnaten. En ja, alweer die Toeslagenaffaire, die menig getroffene tot het uiterste dreef … Als de hausse aan zelfmoordpogingen symptomatisch is voor de malaise die de maatschappij in haar greep houdt, dunkt me dat de boven ons gestelden op z’n minst medeplichtigheid valt te verwijten.