Tijdens het lezen van het stuk in de zaterdagkrant over zelfcensuur bij uitgeverijen van schoolboeken kon ik een paar krachttermen node onderdrukken. Dat het meer behoudende volksdeel de eigen aanwas niet wil overvoeren met seks, drugs en rock-’n-roll, begrijp ik. In dit op drift geraakte tijdsgewricht mag je de tere kinderzieltjes best een beetje uit de wind houden. Maar dat inter alia dinosaurussen, mythologie en vrouwenemancipatie in alle denkbare varianten zorgvuldig buiten het gezichtsveld van de grefo’s in wording worden weggemoffeld zonder dat de onderwijsinspectie ingrijpt, wil er bij mij niet in. Net zomin als dat de evolutietheorie straffeloos op één hoop wordt gegooid met astrologie, onder de vlag van ‘discutabele theorieën’. Als het dáárover gaat, weet ik er ook nog wel een paar. Maar dat verderop: first things first.
In eerdergenoemd artikel stond het reformatorisch onderwijs centraal. Die club bevindt zich toch al in het brandpunt van de belangstelling wegens een waslijst aan wantoestanden in de omgang met homoseksuele leerlingen, variërend van getreiter door medeleerlingen én docenten tot gedwongen coming-outs. Wat hun eigen Sitz im Leben betreft, zijn streng gereformeerden nooit te belazerd om uit de kast te komen, en dat siert ze. Het lijkt me echter stug dat het probleem zich tot de regio Staphorst beperkt. De PKN-protestanten zijn uiteraard wél met hun tijd meegeëvolueerd, terwijl in katholieke kringen de gelijkenis van de balk en de splinter ten langen leste geland lijkt. Maar voor orthodox-islamitische scholen, waar men zich bij lastige vragen veelal achter een oorverdovend stilzwijgen verschuilt, zou ik mijn hand niet in het vuur durven steken.
Voor orthodox-joodse trouwens evenmin. In dezelfde VPRO-documentaire waarin de maakster een aantal reformatorische scholengemeenschappen op de horens nam, werd een zegsman van een joodse tegenhanger opgevoerd, die met droge ogen beweerde dat een homo eigenlijk geen volwaardig mens was. Waar heb ik zo’n voorstelling van zaken eerder gehoord ...?
Door de ironie van het toeval kwam op de opiniepagina’s van diezelfde weekend-NRC een tot de islam bekeerde briefschrijfster aan het woord, die bepleitte om niet opnieuw de schoolstrijd van een eeuw terug op te rakelen. Waarbij zij als ijverig neofiet (verdacht veel boerkadraagsters en Syriëgangers hebben een oer-Hollandse achtergrond) behalve voor non-interventie op het vlak van de lesstof meteen maar een lans brak voor gescheiden onderwijs voor jongens en meisjes. Kortom: de ‘politieke gedachtenpolitie’ moest zich zo min mogelijk bemoeien met opzet en inhoud van het bijzonder onderwijs.
Eén niet onbelangrijk detail kwam pas in de slotalinea terloops ter sprake. En dat is dat van diezelfde politiek wél wordt verwacht dat zij al die malle bokkensprongen in de schoolbanken financiert. In 1917 was zo’n handreiking misschien bittere noodzaak. Maar honderd jaar modernisering en ontkerkelijking later kun je je afvragen of het nog wel verdedigbaar is dat de overheid alles betaalt maar niets bepaalt.
Ik moest me inhouden om die mevrouw niet per kerende post te adviseren om haar kroost aan de goede zorgen van de nieuwe machthebbers in Afghanistan toe te vertrouwen. De gedachtepolitie aldaar is wellicht meer naar haar smaak. En daar zit hem natuurlijk de crux, want de keuzevrijheid waarvoor deze mevrouw zich naar eigen zeggen beijvert, valt in Kaboel ver te zoeken. Nog daargelaten dat het de ouders zijn die de keus maken voor hun kind, net als bij poliovaccinatie. En net als bij polio draagt dat kind de gevolgen van die keus de rest van zijn of haar leven mee.
Het verbaast me keer op keer opnieuw hoe strenggelovigen voor zichzelf als vanzelfsprekend een tolerantie claimen die zij met eenzelfde stelligheid aan anderen menen te mogen onthouden. Ik noem dit de blinde vlek van het heilige gelijk. Schoolbesturen die Harry Potter in de ban doen als een verderfelijk sprookjesboek, beseffen kennelijk niet dat hun eigen inspiratiebron op de keper beschouwd eveneens weinig meer is dan een verzameling mythen en legenden. Weliswaar met een langere staat van dienst, en wellicht ook (hoewel daar in dit specifieke geval discussie over kan bestaan) met een groter lezerspubliek. Maar ten tijde van de christenvervolgingen prijkte het evangelie van Johannes op de zwarte lijst, niet dat van J.K. Rowling. Puur om de kwestie in perspectief te trekken.
Natuurlijk valt daartegen in te brengen dat Harry een fantasiefiguur is in een grotendeels fictief universum. Allerlei personages, plaatsen en gebeurtenissen uit de Bijbel en de Koran hebben op z’n minst een basis in de historische realiteit. Maar dat laatste geldt eens te meer voor de evolutietheorie: een wat ongelukkige koepelterm voor het standpunt dat de aarde vier miljard jaar oud is en geen zesduizend. Op dit laatste kom je namelijk uit wanneer je de Bijbelse chronologie met een zakjapanner combineert. En dan passen de dino’s, de mammoeten en niet te vergeten onze eigen voorouders niet in het plaatje.
Op het eerste gezicht zou je denken: maakt dat zoveel uit? Honderden generaties zijn grootgebracht en gestorven zonder te weten dat de aarde om de zon draaide - nóg zo’n gevalletje waarin de Bijbel als Enkhuizer almanak werd misbruikt. Wie het tegendeel durfde te beweren, kreeg het aan de stok met de inquisitie. Van een serieus debat was dus geen sprake. Uiteindelijk ging de Moederkerk onder druk van de feiten morrend overstag. Zoiets heet voortschrijdend inzicht. Als je daar niet een beetje flexibel in wilt zijn, zadel je toekomstige generaties in het gunstigste geval met achterhaalde kennis op, en in het slechtste met klinkklare onzin. The Flat Earth Society, ook zo’n in een letterlijke Bijbelinterpretatie vastgeroeste club, is een sprekend voorbeeld.
Maar hoe zit het dan met de vrijheid van godsdienst? Heel simpel: die vrijheid is niet in het geding. De vraag of God al dan niet bestaat, is immers niet aan de orde. God mag het weten, geef ik zelf graag desgevraagd terug.
Dat geldt echter niet voor veel vraagstukken op het historische, biologische en natuurkundige vlak. Gebruik het verhaal van de zondeval gerust als schitterende metafoor voor de keerzijde van kennis en beschaving, en de reden waarom het op dit ondermaanse niet voortdurend kermis of Kerstmis kan zijn. Maar wie de schooljeugd het scheppingsverhaal ad litteram inprent, speelt zélf voor sprookjesverteller en gooit vijfentwintig eeuwen vooruitgang met het waswater weg.
Het kernprobleem met alles waar een religieus randje aan kleeft (en dat is best veel), is dat geen argumenten of meningen in stelling worden gebracht, maar overtuigingen. Op zich zijn die eenieder van harte gegund. Mits men non-believers eveneens in hun waarde laat, en dáár wringt het. Waardoor u niet eigener beweging uit het leven mag stappen wanneer u het zat bent, op gezag van een god die de uwe niet is. Maar wel het risico loopt om als willekeurig slachtoffer overhoopgeschoten of -gestoken te worden, omdat zo’n scherpslijper uit naam van een conculega aanstoot neemt aan een stel flauwe spotprenten. Voor veel gelovigen - gelukkig lang niet allemaal, voeg ik daar gelijk aan toe - is tolerantie eenrichtingsverkeer: alleen maar nemen en niet geven. En dan dringt zich het popperiaanse dilemma op hoe tolerant je kunt zijn tegenover mensen die zelf andersdenkenden het licht in de ogen niet gunnen.
Een paar weken eerder las ik in de NRC een uitgebreid vraaggesprek met een meneer die op het punt stond het land uitgezet te worden omdat hij naar verluidt voor IS had geronseld. De man leek me geen acuut gevaar voor de staatsveiligheid. Dat-ie zelf boterkoek en bokkenpootjes door de obligate baard spoelde met thee terwijl zijn eega zich vanwege de obligate boerka behielp met een flesje water met een rietje, laat ik ook nog passeren. Maar het verbijsterde me dat dit heerschap zich enerzijds brutaalweg op zíjn vrijheid van doen, laten en meningsuiting beriep, terwijl hij er anderzijds geen misverstand over liet bestaan over wat homoseksuelen, draagsters van korte rokjes en liefhebbers van alcoholische dranken te wachten stond wanneer hij het voor het zeggen zou krijgen. Als je zulke figuren de vrije hand laat, wordt Den Haag binnen de kortste keren Kaboel aan Zee. Dus hopelijk voor iedereen was er plaats op een retourvlucht die kant op.
Orthodoxe gelovigen van allerlei pluimage worden inderdaad gediscrimineerd. Maar, in tegenstelling tot wat zijzelf denken, in de vorm van een voorkeursbehandeling. Of, zo men wil, een gedoogcultuur. Het is dan ook opmerkelijk dat anti-euthanasieapostel Gert-Jan Segers, die als ChristenUnie-roerganger gewoonlijk weinig met gedogen opheeft, op Twitter een vlammend pleidooi hield voor het recht om anders te zijn. Ga die boodschap maar op scholengemeenschappen in Gorinchem en Gouda verkondigen, vader.
Uiteraard hoeven Segers c.s. geen vreugdedansje te maken als hun dochter haar vriendinnetje voorstelt, op voorspraak van een eigentijds kinderboek waarin ridder en jonkvrouw hebben plaatsgemaakt voor een interseksueel en een transgender. Of wanneer de halve showbizz zich ineens collectief non-binair verklaart. Maar bij toerbeurt een klein beetje begrip en respect voor mensen die níét de absolute waarheid binnen handbereik hebben in duodecimoformaat, lijkt me niet te veel gevraagd. En het aankweken van zo’n houding begint bij de opvoeding. Lessen burgerschap werken averechts als je de nieuwe kweek wijsmaakt dat ze vreemdelingen zijn in eigen land.
Op allerlei vlakken plukken we de wrange vruchten van dit meten met twee maten. Van de telkens weer opflakkerende corona-uitbraken in de Biblebelt tot het steeds ernstiger antihomogeweld in de grote steden. En als je wilt voorkomen dat jongens zich tot onhandelbare haantjes ontwikkelen, die handtastelijk worden van een paar blote benen en alleen maar met vrouwen kunnen communiceren door te schelden, te spugen en te slaan, moet je ze niet in een wereld zonder meisjes opsluiten. Is niet alleen goed voor hun eigen carrière en privéleven, maar ook voor die meisjes en de maatschappij als geheel. Als ik zo’n uitgever van schoolboeken was, zou ik me schamen. En m’n leven beteren voordat het ministerie van Onderwijs aanbelt. Maar daar zit, onder auspiciën van de ‘liberaal’ Rutte, ook al zo’n dubbeldenker op gereformeerde grondslag aan het roer. Misschien dat de huidige papierschaarste gelegenheid biedt om die obscurantisten te muilkorven. Doe mij dan liever een écht sprookjesboek.